در این مطلب ابتدا به تعریفی از پروژه می پردازیم و طرح های عمرانی کشور و بودجه عمرانی را تعریف می کنیم سپس می خواهیم به اجزا یک پروژه عمرانی و تقسیم بندی های آن به پردازیم.

برای توضیح در مورد این قسمت به بندهایی از قانون برنامه و بودجه کشور اشاره می کنیم که توسط سازمان برنامه در سال 51 ارائه و از فروردین ماه سال 52 لازم الاجرا شد.

دولت برای اجرای برنامه های خود به برنامه ریزی بلند مدت نیاز دارد تا بتواند طرح های بزرگ خود را در قالب آنها تعریف کند. این برنامه ها به نام برنامه توسعه کشور ارائه می شود و اولین آن در سال 1327 تحت عنوان برنامه 7 ساله عمرانی ارائه شد که خود مسبب تشکیل سازمان برنامه و بودجه کشور شد که مطلب مرتبط با آن را با عنوان تاریخچه سازمان برنامه میتوانید بخوانید که به زودی ارائه می شود.

برای دولت برنامه دراز مدت به این شرح تعریف می گردد.

بند دو قانون برنامه و بودجه :

-برنامه دراز مدت-

منظور برنامه ایست که ضمن آن توسعه اقتصادی و اجتماعی برای یک دوره ده ساله یا طولانی تر به عنوان راهنمای برنامه ریزی های پنج ساله پیش بینی می شود.
با توجه به این بند مشاهده می شود که دولت ابتدا برنامه ای ده ساله یا بیشتر را برای اجرای طرح های اقتصادی و اجتماعی خود در نظر میگیرد و سپس برنامه ریزی پنج ساله اش را برای دستیابی به اهداف ده ساله خود تعریف می کند.

بند سه قانون برنامه و بودجه : ‌

-برنامه عمرانی پنج ساله –

منظور برنامه جامعی است که برای مدت پنج سال تنظیم و به تصویب مجلسین می‌رسد و ضمن آن هدفها و‌ سیاستهای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور طی همان مدت مشخص می‌شود. در این برنامه کلیه منابع مالی دولت و همچنین منابعی که از طرف شرکتهای‌دولتی و بخش خصوصی صرف عملیات عمرانی می‌گردد از یک طرف و اعتبارات جاری و عمرانی دولت و هزینه‌های عمرانی شرکتهای دولتی و‌ بخش خصوصی از طرف دیگر جهت وصول به هدفهای مذکور پیش‌بینی می‌گردد.

همانطور که مشاهده می شود منابع شرکت های خصوصی که صرف عملیات عمرانی می شود نیز در این برنامه برای نیل به اهداف تعیین شده لحاظ می گردد.
سپس دولت برنامه یک ساله ای را با توجه به برنامه پنج ساله خود تبیین و بر اساس آن بودجه بندی می کند. به برنامه یک ساله ای که دولت برای نیل به اهداف خود تعیین می کند برنامه سالانه و به بودجه ای که برای این برنامه سالانه در نظر میگیرد بودجه عمومی دولت نامیده می شود.

سازمان برنامه و بودجه، بودجه سالانه را در پیوست های مختلف ارائه می دهد که بخشی از این بودجه صرف هزینه های جاری می شود و شامل هزینه های جاری و هزینه نگهداشت سطح فعالیت های اقتصادی و اجتماعی دولت است و بخشی دیگر نیز جهت اجرای طرح های تملک دارایی سرمایه ای (طرح های عمرانی) از پیش برنامه ریزی شده به عنوان اعتبارات عمرانی ثابت و بخشی دیگر نیز شامل هزینه هایی است که ایجاد توسعه می کند و به اعتبارات عمرانی غیر ثابت می باشد.
هزینه های عملیات اجرایی دولت به صورت سالانه برنامه ریزی می شود و مشخص می گردد چه هزینه عملیاتی مشخص در آن سال باید انجام بپذیرد و همچنین بودجه لازم برای آن طرح پیشبینی می شود. در این هزینه ها دولت مبالغی را هم صرف نگهداری منابع کشور و مطالعات و برنامه ریزی های آینده خود و همچنین دفاع از کشور می کند.

بند ده – قانون برنامه و بودجه

– طرح عمرانی –

منظور مجموعه عملیات و خدمات مشخصی است که بر اساس مطالعات توجیهی فنی و اقتصادی یا اجتماعی که توسط‌دستگاه اجرایی انجام می‌شود طی مدت معین و با اعتبار معین برای تحقق بخشیدن به هدفهای برنامه عمرانی پنجساله به صورت سرمایه‌گذاری ثابت‌شامل هزینه‌های غیرثابت وابسته در دوره مطالعه و اجرا و یا مطالعات اجرا می‌گردد و تمام یا قسمتی از هزینه‌های اجرای آن از محل اعتبارات عمرانی‌تأمین می‌شود و به سه نوع انتفاعی و غیر انتفاعی و مطالعاتی تقسیم می‌گردد:
‌الف – طرح عمرانی انتفاعی – منظور طرحی است که در مدت معقولی پس از شروع به بهره‌برداری علاوه بر تأمین هزینه‌های جاری و استهلاک‌سرمایه سود متناسبی به تبعیت از سیاست دولت را نیز عاید نماید.
ب – طرح عمرانی غیر انتفاعی – منظور طرحی است که برای انجام برنامه‌های رفاه اجتماعی و عملیات زیربنایی و یا احداث ساختمان و تأسیسات‌جهت تسهیل کلیه وظایف دولت اجرا می‌گردد و هدف اصلی آن حصول درآمد نمی‌باشد.
پ – طرح مطالعاتی – منظور طرحی است که بر اساس قرارداد بین سازمان و یا سایر دستگاههای اجرایی با مؤسسات علمی و یا مطالعاتی‌متخصص برای بررسی خاصی اجرا می‌گردد.

در ماده 20 قانون برنامه و بودجه آمده است – در مورد طرحهای عمرانی که مدت اجرای آنها از یک سال مالی تجاوز می‌کند اعتبار مورد نیاز تا پایان کار به تفکیک سالانه در بودجه‌ اولین سالی که طرح مزبور در آن منظور می‌گردد تعیین و همراه با بودجه کل کشور به تصویب می‌رسد و دستگاه اجرایی مجاز به تأمین اعتبار و تعهد‌ درباره کلیه مبلغ طرح با رعایت اعتبارات سالانه تفکیک شده می‌باشد.
‌تبصره 1 – روش فوق در مورد طرحهای عمرانی که مدت اجرای آنها از دوره برنامه عمرانی پنجساله تجاوز نماید نیز قابل اجرا خواهد بود.
‌تبصره 2 – هرگاه در مورد برخی از طرحها تعیین مبلغ اعتبار مورد نیاز برای تکمیل طرح در سالهای بعد در موقع تهیه پیشنهادهای بودجه سال از‌طرف دستگاه اجرایی مقدور نباشد تغییر طرح و برنامه اجرایی به تصویب کمیسیونهای برنامه مجلسین می‌رسد و تأمین اعتبار و اصلاح و تغییر بودجه‌موکول به تصویب کمیسیون بودجه مجلس شورای ملی است و قبول هر گونه تعهد مالی از طرف دستگاههای اجرایی برای سالهای بعد موکول به‌تحصیل این مجوز خواهد بود.

در چه پروژه هایی ضوابط و مقررات سازمان برنامه و بودجه لازم الاجرا است؟

تا اینجا با مطالبی که در قانون برنامه و بودجه کشور در رابطه با طرح های عمرانی بود آشنا شدیم و متوجه شدیم که دولت برای اجرای برنامه های خود که به رفاه اقتصادی و رفاه اجتماعی کشور کمک می کند به عنوان بزرگترین بنگاه اقتصادی کشور که مخارج همه دستگاه های اجرایی، دفاعی و قضایی و آموزشی و … را بر عهده دارد در هر پروژه ای که کل هزینه هایش را پرداخت کند یا بخشی از آن را بر عهده بگیرد به عنواع طرح های عمرانی و یا طرخ تملک دارایی های سرمایه شناخته می شود و برگزار کنندگان این طرح ها و مناقصات می بایست زیر نظر سازمان مدیریت و برنامه ریزی و تحت قوانین و بخشنامه های این سازمان عمل کنند در صورتی که این قوانین نقض کننده قانون بنیادین کشور مانند قوانین اساسی نباشد.

ما میخواهیم در ابتدا بدانیم چه پروژه هایی شامل قوانین و ضوابط سازمان برنامه و بودجه کشور می شود تا بر آن اساس بتوانیم کار اصلی خود را آغاز کنیم.

همانطور که می دانید دولت به عنوان دستگاه اجرایی وظیفه وضغ قانون را ندارد و این وظیفه به دستگاه قضایی کشور واگذار شده است. اما در قانون مدنی آمده است که اگر قراردادی بسته شود که مواد آن نقض کننده قوانین اساسی کشور نباشد رعایت آن لازم الاجرا است.

در قراردادهایی که مرتبط با پروژه های دولتی می باشد ضوابط و مقررات سازمان مدیریت و برنامه ریزی به عنوان ناظر طرح های عمرانی کشور لازم الاجرا است.

برنامه عمرانی :

منظور از برنامه عمرانی، برنامه ای است جامع حاوی هدف ها، سیاست ها، میزان اعتباراتی که برای تامین تمام یا قسمتی از یک نوع نیاز اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در قالب برنامه‌های میان مدت تدوین شد و مشتمل بر یک یا چند طرح عمرانی می باشد.

طرح عمرانی :

طرح عمرانی مجموعه عملیات و خدمات مشخصی است که بر اساس مطالعات توجیهی فنی و اقتصادی و اجتماعی، در یک موقعیت جغرافیایی معلوم و در یک دوره زمانی از قبل تعیین شده با اعتبار معین، برای اجرای یک قسمت مشخص از فعالیت‌های یک بخش اقتصادی در قالب برنامه عمرانی به مرحله اجرا درآید. مثل طرح راه آهن بافق- بندرعباس در قالب برنامه راهسازی و یا نیروگاه رامین در برنامه تامین انرژی
اصطلاح طرح های زیربنایی و تولیدی، از قبیل سدها، شبکه آبیاری و تاسیسات کشاورزی، راهها، بنادر، صنایع بزرگ خاص و ساختمان های مختلف و… را طرح های عمرانی می نامند.

در حال حاضر طرح های عمرانی به دو دسته عمده تقسیم می شود
1- طرح های عمرانی ملی
2- طرح های عمرانی استانی
طرح های عمرانی ملی مستقیماً توسط وزارتخانه ها و یا سازمان های مرکزی برنامه ریزی شده و کلیه مراحل طراحی و ساختمان پیگیری می‌گردد. معمولاً طرح های خیلی بزرگ که از توان اجرایی یک استان بزرگتر است به صورت ملی برنامه ریزی و اجرا می گرد..
بودجه و اعتبار این طرح ها به نام اعتبار ملی نامیده می شود. طرح های استانی توسط شورای برنامه ریزی استان و در قالب بودجه استانی تنظیم می‌گردد. معمولا طرح های عمرانی استانی با ظرفیت و توان اجرایی استان تناسب دارد. اعتبارات این طرح ها ، از محل اعتبارات استانی تامین می گردد

پروژه :

پروژه مجموعه عملیات ، خدمات طراحی و ساخت تمام یا قسمتی ازیک طرح عمرانی است که به صورت واحدی مستقل یا قابل بهره برداری ، از آن طرح تفکیک می‌گردد و از نظر ساخت در قالب یک یا چند قرارداد به مرحله اجرا گذاشته می‌شود.

پس پروژه عمرانی از لحاظ مالکیت :
پروژه دولتی
پروژه غیر دولتی

پروژه های دولتی پروژه هایی هستند که دولت همه یا بخشی از هزینه های آن را بر عهده میگیرد.

همه پروژه های مربوط به دستگاه های اجرایی می بایست از قوانین سازمان برنامه و بودجه پیروی کنند.

دستگاه های اجرایی کشور چه ارگان هایی هستند؟

در بند یازده قانون برنامه و بودجه دستگاه های اجرایی را اینگونه مشخص می کند : منظور وزارتخانه – نیروها و سازمانهای تابعه ارتش شاهنشاهی – استانداری یا فرمانداری کل – شهرداری و مؤسسه ‌وابسته به شهرداری – مؤسسه دولتی – مؤسسه وابسته به دولت – شرکت دولتی – مؤسسه عمومی عام‌المنفعه و مؤسسه اعتباری تخصصی است که ‌عهده‌دار اجرای قسمتی از برنامه سالانه بشود.